Pictor in fabula

Quand tu commences à boire au sein pur [[2:Il faut prêter attention aux pensées du commun.]]

De la Vierge sagace qui porte des armes

Et est sortie du cerveau de Jupiter comme le disent

Les Poètes, plie-toi sans réticence

A ce que les autres pensent et suis en ceci

Apelle car souvent tu apprendras quelque chose

– si tu tends docilement l’oreille – 

Que tu ignorais auparavant.

Hy nu siende zijn leven (soo men seght) aen eenen sijden draet ghehanghen, en geen Medecijn-meester vindende, die moet hadde hem te helpen, maer gelijcklijck seyden, dat het te verre was gecomen, heeft Goltzius sluytlijck voorgenomen (nochtans swack wesende) naer Italien te reysen, hopende also eenighe beteringhe te becomen, oft ten minsten voor zijnen sterfdagh de fraeyicheyt oft schoonheyt der Consten van Italien te sien, t’welck hem neffens ander saken door Houwlijck was soo langh gheweest belet. Heeft dan te dien eynde zijnen knecht mede genomen, en latende t’huys verscheyden Discipulen, en den Drucker, is Ao. 1590. in’t lest van October vertrocken, van Amsterdam varende op Hamborgh, in groot onweder en storm, doende een langhe reys versoeckende voorts te voet te gaen, en is met desen zijnen knecht gereyst door heel Duytslant, door vorst en coude, hem vindende hoe langher hoe beter te pas, te meer door de groote ghenueght van t’ghesicht der verscheyden Landouwen, als veranderinghe van volck: besonder oock nemende groot vermaeck in boerderijen, die hy onder weghen op verscheyden plaetsen aenstelde, te weten, daer hy by Schilders, Plaet-snijders, en ander Constnaren comend in gheselschap te logeren, dat hy den knecht liet den Meester spelen, hem houdende gantsch onbekent, vernemende in deser voeghen al t’ghene sy in’t herte hadden, hoorende hem en zijn werck lasteren, som dit doende uyt afgonst, som uyt cleen verstant, ander met goede redenen, welcke dinghen Goltzio so vermaeckten, dat hy heel ghesondt is geworden.

Onder ander, ghelijck als hy veel aerdighe Conterfeytselen gesneden heeft, had hyer Ao. 1583. gedaen twee ten voeten uyt op coperen platen, en waren twee Poolsche jonge Princen, die de Landen besoeckende quamen uyt Vrancrijck gecleet op zijn Fransch, so men doe daer gingh, d’een wesende den Neef van den Poolschen Coningh. Soo nu Goltzius te Haerlem by hun was in d’Herbergh, en dat van den prijs werdt ghehandelt, hadden sy met hun een Coopman van Amsterdam, rijcker als verstandigh, die hun het gelt te doen hadde: desen hoorende, dat soo eenighe meerder som gheeyscht wiert als zijn gissinghe was, seyde onder ander woorden, dat het te veel was, en dat Goltzius soo betaelt wesende van zijn Const, meer soude winnen als een Coopman. Waer op Goltzius stracx seyde: V Coopmanschap heeft doch geen gelijcknis met onse Const. Ick can met gelt wel een Coopman worden: maer ghy moeght met al u ghelt geen Constenaer worden.

maer dat noch te verwonderen is, siet, eenen rouwen doeck, van Apelles en Protogenes slechs een weynigh betrocken, wort meer geacht, als al de costlijcke stucken in’t Paleys van Caesar.

Een seer edel daedt, tot een waerteecken van de beleeftheyt en goetaerdicheyt van Appelles, leestmen dat hy ghedaen heeft aen Protogenem, den welcken hy groote begeerte hadde met vriendelijcke gemeensaemheyt te kennen, en zijn wercken, daer hy soo veel gherucht van hoorde, te sien, soo dat hy door desen lust ghedreven hem ter Zee begaf, en seylde nae de Stadt Rhodes, alwaer gehavent wesende, is eenstreecks ghecomen nae zijnen Winckel, met sulcken voornemen, hem niet ten eersten te kennen te gheven, maer hem te ghelaten daer by gheval te zijn ghecomen. Doe hy ten huyse van Protogenes ghecomen was, en was (ghelijck oft soo wesen wilde) den Meester niet in huys: maer een oude Vrouwe, die t’huys waernam, liet hem op den Winckel. En also hy nae den Meester gevraeght hadde, en dat hy weder wech wilde, nadien hy den Meester niet ghevonden hadde, als wesende een vreemt Man, vraegde t’Wijf nae zijnen naem, op datse Protogeni als hy t’huys quam mocht seggen, wie nae hem gevraeght hadde. Appelles siende op den Esel staen eenen doeck op eenen raem gespannen, al bereyt om op te wercken, nam eenen pinceel, en trock daer mede eenen behendigen dunnen treck, seggende tot d’oude Vrouwe: Ghy sult u Meester seggen, dat den genen die desen treck ghemaeckt heeft, nae hem is comen vraghen. Doe hy nu wech ghegaen, en Protogenes t’huys ghecomen was, vragende ofter niemant gheweest en hadde, vertelde de Vrouwe watter gheschiet was van een vreemt Man. Protogenes dit hoorende, en siende, bekende stracx dat het Appelles hadde ghedaen, en dat hy te Rhodes most ghecomen wesen: want t’was (seyde hy) onmoghelijck, dat yemandt anders als Appelles soude connen maken met verwe en pinceel soo aerdighen dunnen treck als desen was: Doch Protogenes, hebbende eenen pinceel nat gemaeckt met een ander gedaente van verwe, maeckte noch eenen anderen treck op den selven doeck, die noch dunner was als dien van Appelles: en uytgaende seyde tot het oude Wijf, indien Appelles noch aen quaem, en nae hem vragen, datse hem toonen soude den treck dien hy ghemaeckt hadde, hem seggende, dit heeft ghedaen den ghenen, dien ghy soeckt. Het welck soo gheschiedde. Want Appelles weder ghekeert tot den Winckel van Protogenes, om hem te vinden, wert ten deele beschaemt, siende den treck, en hem overwonnen, nam hy eenen anderen pinceel met een derde ghedaente van verwe, waer mede hy de voorgaende twee trecken doorcloof soo behendich, dat het niet moghelijck en was netter noch aerdiger te doen, en trock weder henen. Protogenes t’huys comende, hem verwonnen kennende, liep stracx nae de haven toe Appellem te soecken, om hem vriendelijck te gast t’ontfangen, en beleeftlijck met hem gemeensaem kennis te maken. Dit Tafereel is van hun beyden onverandert alsoo tot een ghedachtenis laten blijven, met alleen dees driederley trecken, tot een groot verwonderen van die’t sagen, sonderlinge voor de ghene, die van de Teycken-const oft Schilder-const verstandt hadden. Desen doeck, alsoo hy was, worde namaels te Room gestelt in’t Palleys van Caesar, daer hy, doe den brandt eerstmael in dat Palleys quam, is verbrandt gheworden. Ick hebbe (seyt Plinius) dickwils groote ghenuechte ghenomen dit stuck te besien, want het was seer groot, en van verre te sien gheleeck het, datter eenen rouwen doeck gehangen was midden onder al die costlijcke stucken Schilderije die daer waren: want van verre en costmen niet ghesien datter yet op was: En was costlijcker gheacht als alle d’ander constighe wercken, daer nochtans in soo grooten doeck niet en waren als dry trecken met dry verwen, de welcke oock soo dunne waren, datmense qualijck con sien. Dit is datter Plinius van ghetuyght. maer als ick vryelijck hier van mijn gevoelen soude segghen, en dunckt my niet, dat dit waren slechte recht uytgetrocken linien oft streken, ghelijck vele meenen, die geen Schilders en zijn: maer eenigen omtreck van een arem oft been, oft immer eenich pourfijl van een tronie, oft soo yet, den welcken omtreck sy seer net hebben ghetrocken, en t’sommiger plaetsen door malcanders treck met de verscheyden verwen henen, dat hier doorclieven van Plinio sal gheheeten wesen: ghelijck de Gheleerde, die geen goet verstandt van onse Const en hebben, oock onverstandich daer van schrijven en spreken. En mijn meyninghe bevest ick hier mede, dat Plinius ghetuyght, datter de ghene die hun aen de Schilder-const verstonden, grootlijcx in waren verwondert en verbaest. Waer door wel te verstaen is, dat het constighe omtrecken, en gheen simpel linien en waren, die dese soo uytnemenste opper Meesters in onser Const tegen malcander om strijdt ghetrocken hadden: want een rechte linie uyt der handt henen te trecken, soude menigh Schoolmeester, Schrijver, oft ander die geen Schilder en is, dickwils veel beter doen, als den besten Schilder van de Weerelt, en sulcx en wordt by den Schilders niet veel gheacht: want daer toe ghebruyckt men de rije oft reghel. maer de Const-verstandige verwonderen en ontsetten sich, wanneer sy sien eenen aerdigen en constigen omtreck, die met een uytnemende verstandt behendich is ghetrocken, waer in de Teycken-const ten hooghsten bestaet: maer de rechte linien souden sy onghemerckt voorby gaen. Nu weder keerende tot Appelles, hy was soo vlijtich, en de Const soo toeghedaen, dat hy een onverbrekelijcke aenghewende wijse hadde, alle daghe yet te doen, dat de Schilder-const aen ging, ten minsten yet te teyckenen, oft een trecxken ergens aen te gheven, het zy hoe veel belangs hy hadde, oft andersins verleghen hy wesen mocht: en van daer henen is ghecomen het ghemeen Spreeckwoordt, dat den Gheleerden wel is bekent: Nulla dies sine linea.

Dat niet een dagh voorby most gaen, Oft daer en waer een treck ghedaen. [[4:suite : Apelle et le peintre trop rapide]]

Nu maeckt my t’bedencken somtijts verwondert, [[2:Appelles schilderde maer met vier verwen, soo Plinius seght, en maecte blixem, donder, en sulcke ander dinghen: wy die soo veel verwen hebben, mosten oock lust hebben de natuere in alles te volghen]]

Hoe soo gheblixemt hebben en ghedondert

Appellis verwen, wesende soo weynich,

Daer wyder nu hebben seer veel en reynich,

Bequamer t’uytbeelden soo vreemde dinghen,

Hoe comt ons lust tot naevolgh oock niet dringhen?

En y pensant, je suis parfois émerveillé [[2:Apelle ne peignait qu’avec quatre couleurs, comme le dit Pline, et il faisait avec elles les éclairs, le tonnerre et d’autres choses du même genre. Nous qui avons tant de couleurs, nous devrions aimer suivre la nature en tout.]]

De voir que les couleurs d’Apelle

En nombre si réduit, ont fulguré et tonitrué avec autant de force.

Nous qui en avons beaucoup, et de très pures,

Plus adaptées à représenter ces choses extraordinaires,

Pourquoi l’envie d’imiter ne nous viendrait-elle pas ?

In eenige van zijn bysonderste stucken waren ghemaeckt eenige Personnagien, die heel bleeck en verstorven waren, alsser sulcke beelden in behoefden, de welcke mosten liggen sterven: dese schenen natuerlijck half doot te wesen. [[4:suite : Vénus anadyomène]]

[[8:voir aussi Apelle irreprésentable]]

Nu maeckt my t’bedencken somtijts verwondert, [[2:Appelles schilderde maer met vier verwen, soo Plinius seght, en maecte blixem, donder, en sulcke ander dinghen: wy die soo veel verwen hebben, mosten oock lust hebben de natuere in alles te volghen]]

Hoe soo gheblixemt hebben en ghedondert

Appellis verwen, wesende soo weynich,

Daer wyder nu hebben seer veel en reynich,

Bequamer t’uytbeelden soo vreemde dinghen,

Hoe comt ons lust tot naevolgh oock niet dringhen?

Onder ander Tafereelen, die seer constich van hem gedaen waren, was een seer uytnemende vol werck, en redelijck groot, een vier uyterste, het sterven, t’Oordeel, t’Eeuwich leven, en de Helle. […] Dit stuck hadde hem laten maken zijnen Discipel Iacob Ravaert voor verhaelt, een treflijck Const-beminder in zijnen tijt, den welcken Hemskerck daer vooren telde een heel deel gouden dobbel Ducaten, so langh, tot dat den Schilder seyde, het is ghenoech.

Daer zijn oock geweest Vrouwen, dat uytnemende Schilderssen hebben geweest: namelijck, Timarete, de dochter van den Schilder Mycon van Athenen, de welcke maeckte een seer schoon Diana, die tot Ephesien was, en wel op zijn Antijcksche ghedaen, oft nae d’oude wijse. Daer is oock gheweest Irene, die dochter en leerkindt was van den Schilder Cratinus, de welcke conterfeytte Elusine, als wesende jonghe Dochter. Calypso heeft oock geschildert een oudt Man, en eenen Theodorus besweerder, die zijn Tooverije gebruyckende was. Alcisthene maeckte eenen Dansser. Aristarete, leerkindt en dochter van Nearchus, werdt Meestersse, met te maken eenen Aesculapius. Marcus Varro seght, dat hy noch jongh knecht zijnde, te Room was een dochter van Cyzicus, dat is Spiga, gheheeten Lala, de welcke in maeghdelijcke staet bleef al haer leven langh, en wrocht seer constich met het pinceel, en graveerde seer wel in Yvoor, met t’graef-ijser: maer boven al was sy uytnemende te maken Vrouwe beelden. Sy maeckte in’t groot eenen Napolitaen: en conterfeytte haer selven in eenen spieghel. En men seght (seyt Plinius) datter noyt Schilder en was, die soo snelle handt hadde, als dese Dochter. Ten anderen, was sy so volmaeckt en ervaren in dese Const, datmen haer werck ghemeenlijck onghelijck meer vercochte, dan dat van den Schilder Sopylos, en Dionysius, die oock te dien tijde leefden: Nochtans worde een Schatcamer oft Cabinet, daer van dees twee Meesters Tafereelen in waren, eenen grooten rijckdom weerdigh te zijn gheschat. Daer is oock geweest eene Olympias, die haer met het schilderen heeft bemoeyt: doch en vindtmen niet van haer, dat ghedachtenis weerdigh is, uytgenomen dat sy de Const van schilderen heeft gheleert eenen Autobulus.

Dat de Letter-const, en ander wetenschappen, den Schilder seer vorderlijck zijn, is aen desen constigen Schilder Pamphilus van Macedonien wel af te meten. […] Hy was den eersten Schilder, die hem tot de Letter-const begaf [[2:Pamphilus was d’eerste, die hem totter Letter-const begaf.]]: soo dat hy oock seer verstandich was in alderley wetenschap en leeringhen, bysonder in de Arithmetica, en Geometrie: En hy hadde dit ghevoelen, dat niemant hem selven en con seggen volmaeckt Schilder te wesen, sonder kennis te hebben van dese twee Consten. […] Summa, hy was in soo groot achtinghe, dat hy eerstmael te Sicyonien, en voort in gheheel Griecken-landt opbracht, datmen den kinderen der Edelluyden en groote Heeren, voor alle ander dingen dede leeren de Const van Teyckenen: dus werden hun gheleert de eerste trecken der Schilder-const op tafelkens van Busboom. En ten aensien van Pamphilus, werdt de Schilder-const soo seer in weerden, en gheacht, datmense stelde in ghelijcken graet met de ander vry Consten. [[2:Niemant mocht schilderen leeren, als edel kinderen.]] ock werdt de Schilder-const so seer gheeert en ghevyert, dat in desen aenvangh sich niet als Edelluyden met het schilderen en bemoeyden: Doch het is daer nae soo verre ghecomen, dat eenige eerlijcke Luyden hun mede daer toe hebben begheven: nochtans met dit bevel en onderscheydt, datmen dese Const niet en soude leeren t’ghemeen volck, eenighe knechten oft onvrije slaven: want sulcke waren door een openbaer eeuwigh Edict oft Gebodt van de Schilder-const gantsch afgesondert en afgesloten, het zy in wat dingen dat het was, dat de Teycken-const omhelst oft in haer begrijpen magh. [[2:Schilderconsten lof en weerde ten tijde Pamphili.]] Oock en vindtmen (seght Plinius) nergens niet soo veel als een eenigh stuck, het zy platte Schilderije, verheven werck, noch met het graef-ijser, dat van der handt van eenighen onvrijen oft slaef is ghedaen. Waer by merckelijck blijckt en openbaer is, dat dit als een eeuwigh Ghebodt ernstlijck by den Ouden altijt was onderhouden. En in wat groot achten de Const ghehouden was, die nu onbedachtelijck van veel Menschen soo heel neder ghestelt, jae schier met blindt oordeel voor ydel en als nietigh veracht wordt: Nochtans laet onse edel Schilder-const sulck overdadigh onghelijck onghemerckt en ongewroken henen gaen, achtende misschien ghenoechsaem te wesen, dat sulcke met d’ongheluckighe plaghe huns onverstandts, als Sysiphus met den onbesuyden steen, oft Ixion met zijn verdrietigh draey-radt, gepijnight blijven, en haer selven ghetroostende (naer verstandige Schrijvers meyninge), te wesen de Minnemoer, oft Voester van alle eerlijcke Consten en wetenschappen, lacht sy stadelijck noch al haer trouwe Liefhebbers even vriendelijck toe, vercierende hier Kercken, daer hun Princelijcke Palleysen, Cabinetten, en Speelhoven, elders hun Borgherlijcke ghevelen, voorhuysen en Cameren, daer sy in weerden met groot verwonderen en vermaken aenghesien zijnde, den bysondersten sin, t’ghesichte der Menschen, een vroylijck soet voedtsel deelachtich maeckt.

De hooghmoedighe sullen altijt den opvarenden roock van veel latendunckenheyt openbaren, of hun vyer geblasen wort oft niet. Dan t’is te verwonderen, dat de beste Meesters somtijden sulck van aerdt zijn, die door hun hoogh verstandt verstandigher behoorden wesen: maer den overvloedt des gewins brengt hun dickwils soo veel windt in’t seyl, datse t’Compas verliesende geen streke en houden: gelijck den ouden Zeuxis, die in de groote Olympische ghemeen vergaderinghe pronckte, met eenen mantel daer zijnen naem op stondt gheborduert in gulden Letters. Oft ghelijck Athenaeus in zijn 12e Boeck vertelt van Parasius, dat hy hem selven had aenghedaen eenen Purpuren rock, en een gulden Croon opgestelt, en ghewent was te schrijven, als hy eenigh werck had voldaen, een dus danigh veers oft ghedicht:

Dit heeft ghemaeckt een Man wellustigh in zijn leven, 

Die deuchtsaemheyt bemint, en eerlijck houdt verheven, 

Parasius een Man, wiens Vader-landt eersaem

T’vermaerd’ Ephesen is, k’wil oock mijns Vaders naem

Evenor swijghen niet, van wien ick ben becleven,

Natuerlijck Grieck, en Prins der Schilders wel bedreven.

Dit wil doch qualijck over een comen, te weten, de deughde eeren en lieven, en wellustigh oft dertel te leven: nochtans roemde hy meer als van Menschlijcke dinghen: maer dat hy in’t eylandt Lindo hun Herculem hadde geschildert, en voor ooghen ghestelt, ghelijck hy hem in zijnen slaep hadde ghesien, soo hy met dusghe versen te kennen gaf:

Sulck Godt, als dickwils my Parasio wel eer

Al slapende verscheen, siet ghy hier min noch meer.

Wt alle Philosoophsche Scholen volghde hy Aristippum, als een voorsteller aller vrolijckheyt oft wellust, en was oock niet droeflijck in zijn werck: maer ghelijck Theophrastus in’t Boeck van de gheluckicheyt vertelt, sal al schilderende blijdlijc en sang. Dan was op zijn Const wonder hoogh dragende, eersuchtigh boven maten, op zijn wetenschap roemende met dusghe woorden:

Nu segh ick, dat den eyndt van deser Const is vonden:

Maer t’onverwinlijck eyndt my hier houdt vast ghebonden, 

Dat ick niet verder magh, dus heeft een yeder Mensch

T’geen hy te claghen heeft, oft niet en gaet nae wensch.

[[1:Fol.69.a.]] Van zijn groote volcomenheyt in de Const is voor henen in zijn leven verhaelt: dan om zijn prachticheyt noch te bewijsen, ghelijckmen t’zijnen tijden droegh schoenen met verscheyden lederen stricken doorvlochten, hadde Parasius de zijne doen maken, en droeghse van goudt. En ick acht wel dat men desen Man qualijck met schrijven oft segghen tot een neder cleen ghevoelen zijns selfs hadde connen brenghen, dewijl hy sulck van aerdt was, en sich selfs [[1:Fol.67.b.]] sulcken grooten Meester te wesen kende, die (als verhaelt is) den moedigen Zeuxis had overtroffen. Nu zijnt doch niet al Parasij, die sich ooc seer prachtigh uytstellen, en overal voort doen, t’welck niet soo licht te beteren als wel te belacchen is.

On peut aussi représenter des villes et des pays <Petrus Mexia, Livre II, ch. 16>

Comme l’a fait autrefois Parrhasios

Qui a peint, d’une savante main,

Une image d’Athènes qui témoignait

D’une telle intelligence dans la représentation

Qu’on pouvait y voir partout

Les manières, coutumes, mœurs et habitudes

Des habitants d’Athènes.

Si nous réussissons bien cette partie de notre art, <<Exemple de Glycéra qui diaprait bien les couleurs de ses Guirlandes.>>

Notre ouvrage sera d’autant plus beau,

Comme c’était le cas de la jeune Glycéra, de Sicyone.

Cette vendeuse de guirlandes savait arranger

Ses fleurs de dix mille façons,

Avec une compréhension si extraordinaire de leur nature

– notamment des couleurs gaies –, que le peintre Pausias

En fut tellement réjoui qu’il lui fit la cour.

Pausias was den eersten, die opbracht te schilderen de balcken en beschietingen der solderingen, en noyt voor zijnen tijt en was gesien eenigh welfsel dat beschildert was. Hy was seer lustigh tot cleyne dinghen te maken, en cleyne kinderkens: maer zijn vertrotsers oft quaetwillige seyden, dat hy dat dede, om datter veel tijts toegaen most. T\'welck hy verstaende, en willende het gantsche teghendeel bewijsen van dat sy seyden, en het cleen dingen te maken heerlijck maken en verheffen, schilderde hy een Kindt op eenen dagh, en hiet dit Tafereel ἠμερήσιος, dat is, daghwerck, om dat hy dit Tafereel hadde ghemaeckt op eenen dagh. [[4:suite : Glycère]]

In de selve Stadt Olympia heeft Phydias meer Beelden van Coper en anders ghedaen: maer den Iuppiter was wonderlijck gepresen, soo dat hy daer door worde gehouden den besten Beeldenaer van der Weerelt te wesen. Hem worde van eenen zijnen vriendt ghevraeght, hoe hy den Yvooren Iuppiter so constigh hadde gemaect: want al hadt ghy (seyde hy) geweest in den Hemel, en hadt ghesien Iuppiters gesten en wesen, ghy en hadt hem niet mogen beter maken. Hy antwoorde, te hebben ghevolght de versen Homeri, daer hy seght: Iuppiter dede teecken met zijn swarte wijnbrauwen, en van zijn eeuwich Coninghlijck hooft verstroyde sich het Godlijck hayr, en zijn hooft schuddende, dede den grooten Hemel schudden. Hier is te sien, hoe dees oude Schilders nouwe op de Texten hebben ghelet. […] Boven dese Amasone, maeckte hy een wonderlijck Beeldt van Minerva t’Athenen, van Goudt en Yvoor, dertich ellebogen hoogh. In den Schildt die sy droegh, graveerde hy in den omloopenden boort oft frijse den strijdt tusschen d’Amasonen en den Vorst Theseus: in’t binnenste van den Schildt den strijdt, die de Reusen teghen den Goden aenrichteden: in de solen van haer pantoffelen was den strijdt te Peerde, tusschen den Lapithen en Centauren, soo seer hadde den Constenaer dit hooftstuck wercks met constighe wercken vermeerdert en gheciert in alle plaetsen: in’t basement en pedestael hadde hy ghesneden de gheboorte en t’gheslachte van Pandora, onder welcke waren dertich Goden, en seer uytnemende wasser gemaeckt de Victorie. Noch maeckte hy een Draeck, die seer ghepresen was, en een Coperen ghedrocht, Sphinx geheeten, daer de Goddinne haer lance op dede rusten. In summa, Plinius acht, datmen hem niet en can volpresen hebben, dat hy in groot en cleen soo uytnemende Meester is gheweest, en dat hy de wegen der Const eerst geopent heeft. Dese verhaelde Minerva was noch ten tijde Plinij in eenen Tempel, gheheeten Parthemon, welcken stondt niet wijdt van’t Casteel t’Athenen, daer alle de Dochters van der Stadt quamen vergaderinge en raedt houden. Hy heeft oock ghemaeckt noch een Minerva van Coper, die om haer groote schoonheyt, werdt gheheeten de schoon Minerva. Hy maeckte oock een Nymphe, die de sleutels der Hellen droegh: en noch een Minerve, die Aemilius Paulus den Tempel der Fortuynen toe eyghende.

Als men (seght Plinius) soude handelen van de ghene, die met den Pinceel uytnemende van cleen dinghen ghewrocht hebben: onder dese is wel den voornaemsten geweest met goet ghelijck Pyreicus: doch en weet ick niet, of hy al willens zijn gherucht socht slaperich te maken, en te stillen: want hy en begaf hem niet dan tot cleen werckskens: waer mede hy nochtans groote vermaertheyt noch vercreegh: ghelijck met te maken in cleen stuckskens winckels van Barbiers, van Schoenmakers, cleen Eselkens met gras en cruydt gheladen, en thien duysent dergelijcke beuselingen, en hier in nam hy so groot behaghen, dat hy daer van is toeghenaemt gheworden Rhyparographos, dat is gheseyt, Schilder van cleen beuselinghen. Niettemin zijn boersche en cleene werckskens, al en warent maer cleen stucxkens, worden dierder vercocht, dan groote stucken van anderen ghedaen.

fol. 63. a. in’t leven van Polygnotus. Aristoteles in zyn Poëtica. Cap. II. seght: dat Polygnotus ghemeenlijck de persoonen veel schooner schilderde als sy waren, maer Pausone maecktese leelijcker, en Dionisius ghelijck sy waren.

Dit is oock aenmercklijck, dat doe Goltzius te Room was, een uytnemende duyrte was in gantsch Italien, en in Room een jammerlijcke benoutheyt, en smetlijcke doodlijcke sieckten, datter menigh duysent Menschen in corter tijt storven en vergingen: oock te Room over al op de straten en ghemeen plaetsen lagen d’ellendige siecke Menschen en storven: oock te som plaetsen daer Goltzius neffens was doende met d’Antijcke beelden te conterfeyten, daerom niet aflatende zijnen lust te voldoen, niet teghenstaende den vuylen stanck die daer seer groot was, en hy seer snel en uytnemende van yet te riecken.

Il faut noter ici qu’à l’époque où Goltzius était à Rome, il y avait une grande disette par toute l’Italie, et à Rome une misère atroce, jointe à une épidémie qui enlevait des milliers de personnes. Les rues étaient jonchées de malades et de mourants, et il en était ainsi en bien des endroits où Goltzius s’arrêtait pour dessiner quelque fragment antique, sans se laisser détourner de son travail par les émanations pestilentielles, bien qu’il eût l’odorat des plus sensibles.

Gy en moet in geen Schilderye brengen’t geene niet behoorlijk is gezien worden; en veele zaken zult gy voor den oogen verbergen, die d’omstandicheden [[1:Ex Horatio]]. genoeg zullen te kennen geeven. Medea vermoorde haere kinders voor den
volke niet; noch de schendige Atreus kookte het menschelijk ingewand niet in ’t
openbaer: nochte Progne werde in vogel, Kadmus in eene slang verandert. Alwatge
my zoo vertoont, dat haet ik, en ben schuw dat te zien. Hy die wel eer de
moedermoort van Orestes schilderde, vertoonde een billike en recht vaerdige
Schildery, want hy maekte Orest en Pilades bezich met wraek te nemen over den overspeligen Egist: en liet Klitemnestra, als alreede afgemaekt, maer alleen als met
een zwenk zien.

Hy is gheweest onder ander uytnemende Schilders, die beroepen waren tot de vercieringe van Athenen ten tijde van Pericles, also wy verhaelden in’t leven van Phydias t’Athenen, alwaer eenen Schilder Agatarchus hem selven beroemde, segghende teghen Zeuxis, ick schildere mijn ghedierten veerdigher, en ghemacklijcker als ghy, het welck Zeuxis bekende, seggende: Ick make de mijne met langen tijdt, om dat de veerdicheyt en doenlijckheyt niet en gheven gheduericheyt, noch volcomen schoonheyt: maer den tijdt met den arbeydt ondermengt, toonen hun crachten in de wercken, want sy ghedueren veel te langher. Ghelijck of hy segghen wilde, wie yet slordich oft onachtsaem henen maeckt, dat en can gheen uytnemende werck zijn, dat langhe gheruchtich blijft, ghelijck t’gene dat met grooten vlijt en Const is ghedaen, also de edel ghedichten van Virgilius met grooten tijdt ghedaen zijnde, gheduerich, en ander vergaen zijn, die van slechte haeghdichters met haesten ghedaen waren. Plutarchus brengt de verhaelde Zeuxis antwoordt oock te pas in zijn Moralen, daer hy schrijft van de veelheyt der vrienden, daer hy wil segghen, dat de langhe beproefde vrienden de beste zijn.

Herman van der Mast, gheboren van den Briel, noch woonachtigh te Delft: desen, nae de doot van Floris, trock woonen by Frans Francken, daer hy copieerde eenen Cruys-drager van Floris, die een handt hiel op een witachtigh Cruys: en alsoo op dit principael Cruys een beest oft coppe met langhe beenen quam sitten, conterfeytte hy dat op t’zijn, de schaduwen en alles wel volgende. Den Meester boven comende, seyde: Ick sie wel dat ghy niet al te neerstich geschildert hebt, want de Spinnen u werck beschijten, en wildet met zijnen hoet wegh jaghen: en alsoo’t niet wegh gingh, en siende dat gheschildert was, werdt beschaemt, en seyde, dat hy’t niet soude uyt doen, maer alsoo laten staen. S’anderdaeghs dit hebbende laten sien zijn medeghesel Gheldorp, en vertelt de geschiednis van den Meester, roemende uyt boerdt, dat Zeuxis den Voghelen, maer dat hy zijn eyghen Meester had bedroghen, met dit beestgen te schilderen: dan desen wildet oock niet gelooven, tot dat hy ondancks van hem daer by getrocken werdt.

Doch al was desen Zeuxis seer in zijn Const ervaren, soo worde hem nae gegheven, dit ghebreck te hebben gehadt, dat hy te groote hoofden maeckte, oock de vingers en de knockels te dick en te groot, dan was andersins gheheel vlijtich het leven nae te volghen [[1:Zeuxis maeckte te groote hoofden]]: soo dat doe hy voor den Agrigenten soude maken een tafel, die sy offeren wilden in eenen Tempel van Iuno, welcken stondt te Lacinium. nu Capo di colomni. in Calabrien, hy begeerde naeckt te sien alle de Dochters van hun Stadt Agrigentum. [[1:Hy sagh al de dochters der Stadt Agrigent naeckt. Verkoos uyt dese vijf, om een Beeldt naer te schilderen]] het welck hem toegelaten was: onder al dese verkoos hyer alleen vijve, de schoonste van leden, om in zijn Beeldt van Iuno, oft ander Beelden, alle de schoonste deelen van dese vijve te passe te brenghen. Dese Dochters werden te love veel fraey ghedichten ghemaeckt.

Zeuxis soude wesen gestorven, uytwarende met onmaetlijck lacchen, hem verslickende, nae t’ leven  schilderende een berimpelt oudt drolligh Wijf. Dit betuyght Verrius Flaccus in zijn boecken van de beteyckeninghe der woorden, daer hy aentrecht Sex. Pompeum Festum. Hier op heeft eenigh poeet ghestelt dese versen :

Hoe lacht ghy sonder maet ? oft wilt ghy g’lijcken even

Den Schilder, welcken is van lacchen doot ghebleven ?

Hy werdt oock door zijn Const soo rijck, dat hy (om zijnen rijckdom te toonen) liet van Goudt bordueren zijnen naem op eenighe ruyten, die in de boorden waren van zijn mantels, die hy droegh in de ghemeen Spelen van Olympia. Ten lesten nam hy voor hem, zijn werck te gheven voor niet met allen, hem latende duncken, datment niet en conde ten vollen betalen, t’zy wat men hem daer voor gegeven hadde. [[2:Zeuxis schonck zijn werck ten lesten wech.]] En schonck ooc aen de Stadt Agrigentum in Sicilien een Alcmena: en eenen Godt Pan aen den Coningh Archelaus.